สะเดา

สะเดา

สะเดามีชื่อท้องถิ่นว่า กะเดา สะเลียม (ภาคเหนือ) เป็นไม้ยืนต้นสูง 5-10 เมตร ทุกส่วนมีรสขม ยอดอ่อนทีแตกใหม่มีสีน้ำตาลแดง เปลือกต้นสีเทาแตกเป็นร่อง ใบประกอบแบบขนนก เรียงสลับ ใบย่อยรูปใบหอก กว้าง 3-4 ซม. ยาว 4-8 ซม. ขอบใบหยักฟันเลื่อยฐานใบไม่เท่ากัน ดอกช่อออกที่ปลายกิ่งขณะกำลังแตกใบอ่อน กลีบดอกสีขาว ผลเป็นผลสดรูปรีมี 1 เมล็ด

นิยมนำดอกและยอดอ่อนมาลวกด้วยน้ำเดือดหรือน้ำข้าวร้อนๆ เพื่อลดความขม แล้วนำมาเป็นผักจิ้มน้ำปลาพริกหรือน้ำปลาหวาน แกล้มปลาดุกย่าง สำหรับส่วนที่นำมาเป็นยาสามารถที่จะนำทุกส่วนมาใช้ เช่น ก้านใบ เปลือกต้น ดอก ราก เมล็ด ฯลฯ โดยมีสารเคมีและสารอาหารสำคัญ คือ azadirachtin, margosin, nimbolide

สรรพคุณทางยาและวิธีใช้

ก้านใบ ใช้เป็นยาแก้ไข้ทุกชนิด (เปลือกต้น) ใช้เป็นยาแก้ท้องเดิน แก้บิดมูกเลือด (ผล) อาหาร ช่วยย่อย และ (ราก) ใช้เป็นยาแก้ไข้ แก้อาการเป็นไข้ ตัวร้อน ปวดหัว น้ำมูกไหล และเจริญอาหาร และยังมีโรคอื่นๆ ที่สามารถใช้สะเดารักษาได้ คือ

1.แก้ฝี

วิธีใช้ ใช้ใบตำละเอียดพอกบริเวณที่เป็นแล้วเอาผ้ารัดไว้ วันละ 2 ครั้ง เช้า – เย็น และคอยหยอดน้ำให้ยาเปียกเสมอ

2.แก้บิด

วิธีใช้ ใช้เปลือกต้น 1 ชิ้น โตเท่าฝ่ามือ ต้มกับน้ำสะอาด 2 แก้ว ให้เดือดนาน 10 นาที กิน วันละ 3 ครั้ง ครั้งละ ½ แก้ว จนหาย หรือใช้ยอดอ่อน 7 ยอด กระเทียม 3 กลีบ โขลกผสมน้ำตาลเล็กน้อย คลุกเคล้าให้เข้ากัน กินครั้งเดียวให้หมดทุก 2 ชั่วโมง เมื่ออาการทุเลา ให้กินทุก 4 ชั่วโมง หรือใช้ใบแก่ 1 กำมือ ตำละเอียดผสมน้ำต้มสุก 1 แก้ว คั้นดื่มแต่น้ำ กินให้หมดภายในครั้งดียว

3.แก้เสมหะ

วิธีใช้ ใช้ราก 1 กำมือ ใส่น้ำสะอาดพอท่วม ต้มให้เดือดนาน 15 นาที ดื่มวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ 1 แก้ว อาการจะดีขึ้นภายใน 1 วัน และจะหายเป็นปกติภายใน 4 วัน

4.แก้ผื่นคัน/คันในร่มผ้า

วิธีใช้ ใช้ใบและก้าน ทั้งแก่และอ่อน 2 กิโลกรัม ต้มกับน้ำ 1 ปี๊บ ผสมน้ำอาบ อาบครั้งแรกจะรู้สึกสบายขึ้นมาก เมื่ออาบครั้งที่สองและสามจะหายคัน หรือใช้เปลือกฝนกับน้ำกะทิ นำมาทาบริเวณเป็น วันละ 2-3 ครั้ง

5.แก้แผลพุพอง มีน้ำเหลือง

วิธีใช้ ใช้เปลือก 1 กำมือ ใส่น้ำพอท่วม เคี่ยวจนน้ำงวด และเหลือกกลายเป็นสีน้ำตาลอ่อน ทิ้งไว้ให้เย็น ใช้สำลีชุบแล้วนำมาเช็ดที่แผล จะทำให้แผลแห้ง สามารถใช้เป็นยาล้างแผลฆ่าเชื้อโรคได้

6.หัด

วิธีใช้ ใช้ใบ 1 กำมือ ต้มกับน้ำ 1 ปี๊บ เคี่ยวจนน้ำเหลือ ½ ปี๊บ ทิ้งไว้ให้เย็น ผสมน้ำอาบ วันละ 2 ครั้ง อาบทุกวันจนหาย

7.บำรุงเหงือกและฟัน

วิธีใช้ รักษาอาการฟันโยกคลอน เหงือกเป็นแผล และปากเป็นแผล ใช้เปลือกยาวประมาณ 3 นิ้ว ขูดเอาเปลือกนอกดำๆ ออก ทุบปลายให้แตก ใช้ส่วนปลายอ่อนๆ ถูฟัน ถูเสร็จก็ตัดออก เมื่อจะใช้ครั้งต่อไปก็ทุบใหม่ ทำประจำทุกเช้าเย็น

ข้อควรรู้ เมล็ดและใบมีสาร azadirachtin ซึ่งมีฤทธิ์ฆ่าแมลงได้หลายชนิด ปัจจุบันนำมาใช้ฆ่าแมลง โดยใช้ใบสะเดาบ้าน ใบตะไคร้หอมและเหง้าข่าแก่ ชนิดละ 2 ก.ก. บดละเอียด หมักค้างคืนในน้ำ 1 ปี๊บ กรองเอาแต่น้ำ ฉีดพ่นในอัตราส่วนน้ำยา 300-500 ซีซี. ต่อน้ำ 1 ปี๊บ