แปรงซอกฟัน
“คนไทยกว่าร้อยละ 90 มีปัญหาโรคเหงือก” นี้ไม่ใช่แค่คำโปรยในโฆษณาผลิตภัณฑ์ดูแลสุขภาพ เพื่อให้คนดูตระหนกตกใจและรีบไปหาซื้อผลิตภัณฑ์นั้นมาใช้ แต่ประโยคดังกล่าวคือความจริง จากการสำรวจของกองทันตสาธารณสุข กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข พบว่า เด็กอายุ 12 ปี เป็นโรคปริทันต์อักเสบหรือโรคเหงือกอักเสบแล้ว ถึงร้อยละ 80 หรือคิดเป็น 4 ใน 5 ของเด็กไทย กลุ่มวัยทำงานเป็นโรคปริทันต์อักเสบถึงร้อยละ 40 หรือ 2 ใน 5 ของคนวัยทำงานและเพิ่มมากขึ้นถึงร้อยละ 80-90 ในผู้สูงอายุ นี่คือสิ่งที่คนไทยทุกคนต้องตระหนัก แต่ข้อดีก็คือโรคเหงือกนั้น สามารถป้องกันได้ไม่ยาก โดยการหมั่นดูแลทำความสะอาดช่องปากให้ดี
ที่ผ่านมาผู้เขียนได้ให้ความรู้เกี่ยวกับการดูแลสุขภาพช่องปากมาหลายวิธีแล้ว สำหรับครั้งนี้จะมาแนะนำให้ทุกคนได้รู้จักกับ “แปรงซอกฟัน” ที่ต้องบอกว่าแนะนำให้รู้จัก เนื่องจากมีหลายคนที่ไม่เคยรู้จักหรือได้ยินชื่อนี้มาก่อน แต่ดีแล้วค่ะ เพราะถ้าต้องให้ทันตแพทย์ประจำตัวแนะนำให้รู้จักแปรงซอกฟันเมื่อไหร่ แสดงว่ามีการลุกลามของโรคเหงือกและโรคปริทันต์ไปแล้วนั่นเอง ใครที่ยังไม่เคยใช้ก็สบายใจได้นะคะ
เนื่องจากโรคเหงือกและโรคปริทันต์ที่รุนแรง มักเกิดบริเวณซอกฟัน ซึ่งแปรงไม่สามารถเข้าไปทำความสะอาดได้ จึงมักมีผู้ป่วยเป็นโรคปริทันต์ทั้งๆ ที่แปรงฟันอย่างดี แต่มิได้ทำความสะอาดซอกฟัน ซึ่งการทำความสะอาดซอกฟันนั้น มีด้วยกันหลายวิธี ต้องเลือกใช้ให้เหมาะสมกับสภาพเหงือกของแต่ละคน อย่างคนทั่วไปที่มีสุขภาพช่องปากแข็งแรงสมบูรณ์ดี ก็จำเป็นต้องมีอุปกรณ์ทำความสะอาดซอกฟันหรือระหว่างซี่ฟันนอกเหนือจากแปรงสีฟันนั่น ก็คือไหมขัดฟันนั่นเอง
แปรงซอกฟันคืออะไร
แปรงระหว่างซอกฟัน หรือ Interdental Brush มีไว้สำหรับผู้ที่มีช่องระหว่างฟันเท่านั้น ช่องระหว่างฟันคือการที่มีเหงือกสามเหลี่ยมระหว่างซอกฟันร่น จากปกติที่เหงือกระหว่างซอกฟันจะต้องลงมาปิดช่องนี้เต็มพอดี จึงเห็นได้ว่ามีช่องระหว่างฟันเกิดขึ้น เพราะเหงือกอักเสบจนร่นขึ้นไป ซึ่งการเกิดแบบนี้ผู้เขียนเคยได้ยินคนบ่นบ่อยๆ เลยว่า ไปขูดหินปูนแล้วไม่ดีเลย ฟันห่างเห็นเป็นช่องๆ เลย ก็คือกรณีเดียวกันนี่ล่ะค่ะ แต่ฟันไม่ได้เขยิบห่างออกจากกันหรอกนะคะ จะเห็นว่าปลายฟันยังชิดติดกันอยู่เลย แต่ส่วนที่หายไปคือเหงือกที่เคยลงมาปิดช่อง ซึ่งสาเหตุที่ทำให้เหงือกร่นขึ้นไป ก็เนื่องจากมีหินปูนไปอยู่ทำให้เหงือกบริเวณนี้เกิดการอักเสบ ยิ่งถ้าไม่ขูดหินปูนออก ก็จะยิ่งอักเสบไปกันใหญ่ เหงือกก็จะยิ่งร่นมากขึ้น นอกจากช่องสามเหลี่ยมระหว่างฟันแล้ว กรณีที่ไม่มีฟันข้างเคียงหรือบริเวณด้านหลังของฟันซี่สุดท้าย ก็สามารถใช้แปรงระหว่างซอกฟันได้ โดยแปรงซอกฟันที่มีขายทั่วไป ถ้าแบ่งตามลักษณะของด้ามจับจะมี 2 แบบ คือ แบบมีด้ามและแบบไม่มีด้ามยาวจับ แต่ส่วนขนแปรงจะมีลักษณะเหมือนๆ กัน คือ คล้ายแปรงล้างขวดขนาดเล็ก
ใช้แปรงซอกฟันอย่างไรให้ถูกวิธี
วิธีใช้แปรงซอกฟันให้เริ่มต้นที่สอดแปรงเข้าไปในช่องว่างระหว่างซี่ฟัน จากนั้นวางแปรงบนเหงือกให้แนบด้านหนึ่งของซอกฟัน แล้วทำตามขั้นตอนดังนี้
• สอดแปรงเขาไปในช่องสามเหลี่ยมระหว่างซอกฟันเบาๆ วางแปรงให้ชิดหรือแนบไปใกล้ฟันทีละซี่ เวลาแปรงให้คิดว่าเราจะถูฟันทีละซี่ ไม่ใช่ทำความสะอาดซอกฟัน เพื่อให้จำได้ว่ากำลังทำความสะอาดฟันซี่ไหน
• ถูไปมาเบาๆ แบบ “ดันเข้า-ดึงออก” หรือ “เข้าๆ ออกๆ” ซี่ละ 3-4 ครั้ง
• “หมุนแปรง” หรือ “ปั่นแปรง” เป็นรูปวงกลมเบาๆ อีก 1-2 รอบ
• บ้วนปากหลังใช้แปรง
ทำเช่นนี้กับซอกฟันที่มีช่องว่าง โดยเข้าจากด้านในกระพุ้งแก้ม และเข้าจากด้านลิ้นด้วย สิ่งสำคัญในการใช้แปรงซอกฟันให้ถูกวิธี ก็คือ ให้สอดเข้าไปเบาๆ การสอดแปรงซอกฟันเข้าไปในช่องว่างระหว่างฟันนั้น ก็เหมือนกับทุกๆ เรื่องในชีวิตคนเรา คือ ต้องใช้ความอ่อนโยน อย่าทำอะไรรุนแรง เพราะถ้าใช้ความรุนแรง เหงือกจะชอกช้ำ และอักเสบร่นมากขึ้นไปอีก ทั้งนี้แปรงซอกฟันจะมีลักษณะขนแปรงและขนาดที่แตกต่างกันไป ต้องเลือกให้เหมาะกับขนาดของช่องว่างระหว่างฟันในแต่ละตำแหน่ง โดยทันตแพทย์จะเป็นผู้ช่วยแนะนำที่ดีที่สุด
แปรงซอกฟันที่ดีควรเป็นอย่างไร
แปรงซอกฟันที่ดีควรมีขนแปรงกระจาย ไม่กระจุกตัว ทำให้ทำความสะอาดซอกฟันหรือช่องว่างระหว่างฟันกับเหงือกได้ดีกว่าขนแปรงที่กระจุกตัว และแปรงซอกฟันที่ขนาดพอดีกับช่องว่างระหว่างฟัน จะทำให้ขนแปรงกางตัวออกได้ในช่องพอดี (คล้ายร่มที่กางออกได้ดี) ทำให้กระจายตัวไปทำความสะอาดผิวฟันได้ดี แปรงซอกฟันที่มีขนาดเล็กเกินไป อาจทำให้เกิดช่องว่างระหว่างแปรงกับผิวฟัน จึงทำความสะอาดได้ไม่ทั่วถึง ควรเปลี่ยนไปใช้แปรงซอกฟันที่มีขนาดใหญ่ขึ้น หรือใช้แปรงซอกฟันรูปกรวยแทนรูปทรงกระบอก ควรล้างขนแปรงทุกครั้งหลังใช้ ตั้งผึ่งแปรงบนที่สะอาดให้แห้ง และเปลี่ยนแปรงเมื่อขนแปรงเริ่มหลุด หรือบาน โดยควรเปลี่ยนเป็นประจำทุก 3 เดือน
ถ้าซอกฟันหรือช่องว่างระหว่างฟันมีเพียงเล็กน้อย อย่าพึ่งผลีผลามใช้แปรงซอกฟันเด็ดขาด ให้ใช้ไหมขัดฟันทำความสะอาดแทน เพื่อป้องกันแรงกดจากแปรงไปทำให้ฟันสึก หรือเหงือกอักเสบจนเกิดเหงือกร่นได้นั่นเอง
นอกจากนี้ยังมีผู้บริโภคอีกกลุ่มหนึ่งที่สามารถใช้แปรงซอกฟันได้ ได้แก่ กลุ่มคนที่จัดฟัน เพียงแต่ไม่ได้ใช้ทำความสะอาดช่องว่างระหว่างฟัน แต่เป็นการทำความสะอาดระหว่างฟันกับลวดจัดฟัน เพราะคนไข้ที่จัดฟันมักจะมีปัญหาเรื่องการทำความสะอาดช่องปากเป็นอย่างมาก และมักจะพบปัญหาเรื่องโรคเหงือกอักเสบและฟันผุตามมาเสมอ ถ้าดูแลทำความสะอาดช่องปากได้ไม่ดีพอ เพราะการมีลวดมาขวางไว้ทำให้มีคราบแบคทีเรีย และเศษอาหารไปติดระหว่างลวดและฟันได้ง่าย แต่ทำความสะอาดยาก แค่การแปรงฟันเพียงอย่างเดียวในบางกรณี อาจจะเข้าทำความสะอาดได้ไม่ดีพอ ก็ต้องใช้แปรงซอกฟันช่วยตรงนี้ ส่วนระหว่างซี่ฟันถ้ายังไม่มีช่องระหว่างฟันก็ให้ใช้ไหมขัดฟันทำความสะอาดแทน
สุดท้ายต้องไม่ลืมว่า ควรเลือกขนาดและชนิดของแปรงซอกฟันให้เหมาะสม กับขนาดองช่องระหว่างฟันแต่ละตำแหน่ง ไม่เช่นนั้น อาจก่อให้เกิดอันตรายต่อเหงือกและฟันได้ โดยทันตแพทย์จะเป็นผู้ช่วยแนะนำที่ดีที่สุด ดังนั้น จึงควรปรึกษาทันตแพทย์ก่อนการเลือกใช้นะคะ
ข้อมูลอ้างอิง คณะทันตแพทย์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
ทพญ.กิตติลักษณ์ จุลลัษเฐียร
ทันตแพทย์