กล้ามเนื้อข้อไหล่อักเสบ โรเตเตอร์คัฟ

กล้ามเนื้อข้อไหล่อักเสบ

การบาดเจ็บของข้อไหล่ ซึ่งทำให้เกิดอาการปวดไหล่เป็นโรคที่เกิดได้บ่อย มีคนเป็นกันมาก นักกีฬาเทนนิสหลายคน เช่น มาเรีย ชาราโปวา รวมทั้งทอมมี ฮาส ก็เคยเป็นโรคนี้ แกนนำทางการเมืองบางคนก็เคยเป็นโรคปวดไหล่ จนต้องเข้าโรงพยาบาลเพื่อผ่าตัดรักษา ดังนั้น ถ้าคุณจะเป็นอีกคนหนึ่งที่ปวดไหล่อย่างว่านี้ จึงไม่ใช่เรื่องแปลกอันใด เนื่องจากใครๆ ก็เป็นกันได้ แต่สิ่งสำคัญคือเราควรมาทำความเข้าใจเรื่องนี้กัน สักเล็กน้อยพอเป็นพื้นฐานในการดูแลรักษาสุขภาพ

กายวิภาคของไหล่

ข้อไหล่ของเราประกอบด้วยส่วนกลม (ball) ของกระดูกต้นแขน (humerus) สวมเข้ากับส่วนเบ้า (glenoid) ของกระดูกสะบัก (scapula หรือภาษาชาวบ้านเรียกว่า shoulder blade) สองส่วนนี้จะสวมต่อกันได้เข้ากลาง กระชับ เสถียร และทำงานได้ ต้องอาศัยกล้ามเนื้อจากสะบัก 4 มัด ทอดจากกระดูกสะบักมายึดตรงหัวกระดูกต้นแขนกล้ามเนื้อ 4 มัดนี้รวมกันเรียกว่า “โรเตเตอร์คัฟ” (rotator cuff) ซึ่งเป็นกล้ามเนื้อกระชับรอบข้อไหล่ที่อยู่ลึกที่สุด ส่วนกล้ามเนื้อไหล่ที่อยู๋ภายนออกมาคือส่วนที่เราสามารถคลำได้เห็นได้เป็นมัดๆ (เช่นในนักมวย) เรียกว่า “กล้ามเนื้อเดลตอยด์” (deltoid) กล้ามเนื้อส่วนนอกนี้เป็นตัวทำหน้าที่ยกไหล่เคลื่อนไหล่ แต่ถ้าโรเตเตอร์คัฟบาดเจ็บเสียหาย ไหล่จะยกไม่ได้เพราะมีอาการบาดเจ็บ

สาเหตุ

การบาดเจ็บของโรเตเตอร์คัฟ อาจจะเกิดจากการฉีกขาดหรือการสึกหรอจากสาเหตุต่างๆ ดังนี้

• อายุ เมื่อคนเราอายุมากขึ้น สารคอลลาเจน ซึ่งเป็นส่วนประกอบสำคัญของโครงสร้างของกล้ามเนื้อโรเตเตอร์คัฟและเอ็นของมันที่ยึดกระดูกอ่อนแอลง

• การใช้งานมากเกินไป ทำให้เกิดการสึกหรอของคอลลาเจน อย่างเช่น นักเทนนิส นักขว้างลูกเบสบอล หรือแกนนำการเดินขบวนที่ถูกแฟนๆ ดึงแขนมากมายจนกล้ามเนื้อหรือเอ็นของโรเตเตอร์คัฟบาดเจ็บเสียหาย

• การล้ม การบาดเจ็บจากการล้มแล้วเอาแขนกางออกไปค้ำ อาจทำให้โรเตเตอร์คัฟฉีกขาดได้ หรือการใช้แขนดึงกระชากแรงๆ หรือถูกดึงกระชากแรงๆ ก็ทำให้มันฉีกขาดได้ การฉีกขาดบางกรณีอาจจะเป็นมาก บางกรณีอาจจะเป็นน้อย ซึ่งมีผลต่อความรุนแรงของอาการและระยะเวลาการฟื้นตัว

• การเกาะจับของแคลเซียมที่โรเตเตอร์คัฟและการเปลี่ยนแปลงของกระดูกรอบข้อไหล่ จนกลายเป็นเดือยหรือกระดูกงอก (spur) เหนือโรเตเตอร์คัฟ ส่วนเดือยนี้สามารถบีบกดบนกล้ามเนื้อหรือเอ็นของโรเตเตอร์คัฟ ทำให้เกิดอาการระคายหรือปวดได้

• การวางไหล่อยู่ในท่าผิดปกตินานๆ ก็อาจจะทำให้เกิดการบาดเจ็บของโรเตเตอร์คัฟได้ เช่น นอนหลับทับแขนที่วางในท่าผิดปกติ

อาการ

เมื่อโรเตเตอร์คัฟเกิดการบาดเจ็บ ผู้ป่วยมักจะรู้สึกปวดตรงต้นแขนด้านนอกต่ำจากข้อไหล่เล็กน้อย การบาดเจ็บของโรเตเตอร์คัฟและ/หรือการอักเสบของถุงน้ำหล่อลื่น (bursa) โรเตเตอร์คัฟ ซึ่งอยู่ระหว่างข้อไหล่และกระดูกรอบหัวไหล่ จะทำให้รู้สึกเจ็บเมื่อนอนทับไหล่ด้านนั้น อาการอีกอย่างหนึ่งคือความแข็งแรงของไหล่จะลดลงจากการบาดเจ็บ

การวินิจฉัย

การวินิจฉัยโรคนี้อาศัยประวัติ การตรวจร่างกายในเบื้องต้น แล้วเสริมด้วยเอกซเรย์ อัตราซาวนด์และถ้าจะให้แน่นอนขึ้นไปอีกแพทย์จะวินิจฉัย โดยใช้เครื่อง MRI ช่วยสร้างภาพให้เห็นรายละเอียดของการบาดเจ็บว่าอยู่บริเวณใดและเป็นมากน้อยแค่ไหน ช่วยให้ศัลยแพทย์กระดูกและข้อสามารถเลือกวิธีการรักษาได้ถูกต้อง

การรักษา

การรักษาอาการบาดเจ็บของโรเตเตอร์คัฟ ขั้นแรก คือ รักษาแบบประคับประคองด้วยยาแก้ปวดแก้อักเสบ กายภาพบำบัด และพักข้อไหล่ตามคำแนะนำของศัลยแพทย์กระดูกและข้อ เนื่องจากการพักไหล่แบบนิ่งนานๆ จะทำให้เกิดปัญหาไหล่ติดขึ้นมาอีกโรคหนึ่ง

เมื่อรักษาแบบประคับประคองดังกล่าวแล้วไม่ดีขึ้น ก็ต้องใช้การผ่าตัดรักษา ซึ่งมี 2 วิธีใหญ่ๆ คือ การผ่าเปิดและการผ่าตัดผ่านกล้อง

• การผ่าตัดวิธีเปิด อาจจะเป็นการเปิดแผลใหญ่หรือแผลเล็ก เวลาผ่าแพทย์อาจจะผ่าแผลใหญ่แผลเดียวหรือผ่าแผลเล็กๆ หลายแผลบริเวณข้อไหล่ แล้วแยกกล้ามเนื้อเดลตอยด์ตามความยาวของกล้ามเนื้อ เพื่อเปิดเข้าไปเย็บซ่อมบาดแผลที่ใหญ่ หรือซับซ้อนของโรเตเตอร์คัฟ

• การผ่าตัดผ่านกล้อง เป็นการรักษาโดยใช้วิธีแผลผ่าตัดขนาดเล็กๆ เจาะรูหลายแผล ใช้ขนาดแค่แท่งดินสอผ่านได้ เพื่อใส่กล้องสำหรับมองดูและใส่เครื่องมือพิเศษสำหรับทำการขูด ตัด จับ หรือเย็บแผล การผ่าตัดวิธีนี้สามารถทำหัตถการภายในข้อ เพื่อรักษารอยโรคต่อไปนี้

• เอ็นที่สึกหรอและไม่สามารถทำงานได้เป็นปกติ เนื่องจากการสึกหรอจากการใช้งาน

• เอ็นที่ขาดหลุดออกจากกระดูกต้นแขน เนื่องจากการหกล้มหรือการบาดเจ็บ

• เดือยกระดูกที่งอกจากกระดูกรอบข้อมาขูด เอ็นของโรเตเตอร์คัฟและทำให้เกิดภาวะเอ็นถูกหนีบ (impingement)

• ความผิดปกติหรือหนาขึ้นของถุงน้ำหล่อลื่น ที่อยู่ระหว่างกระดูกรอบข้อกับโรเตเตอร์คัฟ

การผ่าตัดใส่ข้อเทียม

ในบางกรณีโรเตเตอร์คัฟสึกหรอหรือฉีกขาดมาก จนไม่สามารถซ่อมแซมได้ ในกรณีนี้กลไกการทำงานของข้อไหล่จะเสียไป นานเข้าก็เกิดโรคข้ออักเสบ ทำให้การทำงานของโรเตเตอร์คัฟผิดปกติไป กล่าวคือ แทนที่กล้าเนื้อโรเตเตอร์คัฟจะทำหน้าที่กระชับข้อไหล่ออกจากเบ้าขึ้นไปหนีบติดอยู่ใต้กระดูกและเอ็นของไหล่ เมื่อเป็นอย่างนี้นานเข้าก็ทำให้เกิดข้อไหล่อักเสบเจ็บปวดเรื้อรัง

เพื่อแก้ไขความเจ็บปนี้จึงมีการพัฒนาการผ่าตัดและข้อเทียมขึ้นมาเรียกว่า reverse shoulder arthroplasty ซึ่งเป็นการผ่าตัดใส่ข้อเทียมที่กลับหัวกลับหางกับกายวิภาคจริง คือส่วนหัวกลมไปฝังอยู่ที่เบ้าเดิมของกระดูกสะบัก ส่วนเบ้าของข้อเทียมไปฝังอยู่ที่หัวกลมของกระดูกต้นแขน การทำอย่างนี้ทำให้ข้อไหล่สามารถเคลื่อนที่ได้อย่างสบายหายปวด แม้จะไม่มีการทำงานของโรเตเตอร์คัฟ อันนี้เกิดขึ้นเพราะว่า ไม่มีการหนีบหัวกระดูกใต้กระดูกรอบข้อไหล่อีกต่อไป ข้อไหล่แบบกลับหัวกลับหางนี้ ช่วยเพิ่มการได้เปรียบทางแรงกลของกล้ามเนื้อหัวไหล่เดลตอยด์ที่ทำหน้าที่ยกไหล่

การผ่าตัดใส่ข้อเทียมแบบนี้ได้รับการประดิษฐ์และพัฒนาขึ้นที่ยุโรปและได้รับการนำมาใช้กับคนไข้ที่เมโยคลินิกเป็นจำเป็นจำนวนมากตั้งแต่ปี ค.ศ.2004 ศัลยแพทย์กระดูกและข้อที่เมโยคลินิกได้ทำผ่าตัดชนิดนี้มากที่สุดในสหรัฐอเมริกา การผ่าตัดแบบนี้ถ้าได้ทำโดยศัลยแพทย์กระดูกและข้อที่มีประสบการณ์ทางการผ่าตัดข้อไหล่ ก็จะทำให้คนไข้ได้รับผลดี ความเจ็บปวดหายไป การทำงานของข้อไหล่ก็ดีขึ้น ทำให้คนเป็นโรคปวดไหล่มีความหวังมากขึ้น

นพ.นริศ เจนวิริยะ

ศัลยแพทย์