ผิวหนังอักเสบออกผื่น ผื่นเอกซีมา ภูมิแพ้

ผิวหนังอักเสบออกผื่น (เอกซีมา)

ผื่นแพ้ที่พบบ่อยในคลินิกโรคผิวหนัง คือ ผื่นลมพิษและผื่นเอกซีมา ผื่นลมพิษมีลักษณะผื่นคันบวมแดง เป็นชั่วครู่และค่อยๆ จางหายไป ผื่นเป็นจากการบวมในชั้นหนังแท้ แต่หลายท่านอาจไม่รู้จักผื่นเอกซีมา ซึ่งก็พบบ่อยเช่นกัน

ผื่นเอกซีมาเป็นกลุ่มโรคที่มีลักษณะพยาธิวิทยาเฉพาะ คือ เกิดการบวมอักเสบในชั้นหนังกำพร้า โดยในระยะแรกมีการขังของเหลว (น้ำเหลือง) ระหว่างเซลล์ผิวหนัง และค่อยสะสมรวมเป็นตุ่มน้ำใสในชั้นหนังกำพร้าเมื่อตุ่มใสแตก น้ำเหลืองจะไหลเยิ้มออกมา เมื่อแห้งน้ำเหลืองจะกลายเป็นแผ่นแห้งกรังบนผื่น ซึ่งเป็นลักษณะผื่นระยะกลาง เนื่องจากผื่นมีอาการคันรุนแรง ดังนั้นผื่นในระยะเรื้อรังจึงพบเป็นผื่นแห้งนูนหนา เห็นรอยร่องผิวหนังชัดและจะไม่มีน้ำเหลืองไหลซึม

ผู้ป่วยอาจมาพบแพทย์ด้วยลักษณะผื่นระยะแรก หรือบางรายอาจมาในระยะผื่นเรื้อรังโดยไม่มีลักษณะของผื่นระยะแรก ผู้ป่วยบางรายอาจมีผื่นลักษณะเดียว แต่บางรายอาจมีผื่นหลายระยะ สาเหตุของผื่นเอกซีมามีหลายโรค ที่พบบ่อยเป็นผื่นจากภูมิแพ้สัมผัส ผื่นระคายเคืองสัมผัสจากสารสัมผัสภายนอก และผื่นภูมิแพ้ผิวหนัง

จะรู้ได้อย่างไรว่าเป็นผื่นเอกซีมา

การวินิจฉัยโรคผื่นเอกซีมาจะอาศัยประวัติผื่นคันลักษณะรอยผื่น การกระจายของผื่น และการดำเนินของโรคในการช่วยวินิจฉัยแยกโรค ซึ่งมีหลายสาเหตุดังนี้

• ผื่นเอกซีมาเฉพาะที่ จากการแพ้สัมผัสหรือการระคายสารสัมผัส

• ผื่นภูมิแพ้สัมผัส ก่อนให้เกิดการอักเสบแม้มีการสัมผัสสารเพียงเล็กน้อย ผื่นเกิดขึ้นได้เฉพาะบุคคล พบผื่นหลังสัมผัสสาร 48 ชั่วโมง และผื่นจะคงอยู่ถ้ายังสัมผัสสารนั้น เช่น ผู้ที่แพ้โลหะนิเกิลอาจเกิดผื่นที่ติ่งหูเมื่อใส่ต่างหู หรือเกิดผื่นบริเวณคอจากการแพ้สารสร้อย ผื่นที่ข้อมือจากการแพ้สายนาฬิกาโลหะที่มีโลหะนิเกิลเป็นองค์ประกอบ ผู้ป่วยบางรายแพ้สารกันบูดในเครื่องสำอาง เกิดผื่นบริเวณริมฝีปาก แก้ม หรือหนังตา หรือการเกิดผื่นนอกร่มผ้าจากการแพ้สัมผัสยากันแดด ซึ่งก่อให้เกิดการแพ้แดดซ้ำซ้อน

• ผื่นระคายสารสัมผัส ในบางอาชีพมีการสัมผัสสารระคายผิวในปริมาณสูงและซ้ำซากจนก่อให้เกิดผื่นเอกซีมาบริเวณดังกล่าว เช่น แม่บ้าน ผู้ประกอบอาหาร พนักงานทำความสะอาด มือต้องสัมผัสสารชะล้างหรือเครื่องปรุงอาหาร จะเกิดผื่นเอกซีมาที่มือ ในช่างก่อสร้างอาจเกิดการระคายที่มือและเท้าจากปูนซีเมนต์ระคายผิว

• ผื่นเอกซีมากระจายทั่วจากภูมิแพ้สัมผัส สารสัมผัสอาจถูกมือพาไป เช่น คนซึ่งเคยแพ้โลหะนิเกิลในเครื่องประดับ เมื่องดสัมผัสเครื่องประดับ อาการจะหายไป แต่กลับมีผื่นกระจายบริเวณใบหน้า คอ และข้อพับแขน จากมือสัมผัสโลหะนิเกิลในชีวิตประจำวัน เช่น สัมผัสเหรียญ กุญแจโลหะ เครื่องสำนักงานที่เป็นโลหะ โลหะนิเกิลที่เกาะติดที่ฝ่ามือไม่สามารถดูดซึมผ่านฝ่ามือที่หนาได้ แต่เมื่อฝ่ามือที่มีนิเกิลค้างอยู่ไปถูไถบริเวณผิวที่บาง เช่น ผิวหน้า คอ และข้อพับแขน สารนิเกิลจะดูดซึมได้ จึงพบผื่นกระจายในบริเวณดังกล่าว ผื่นเอกซีมาทั่วตัวยังพบได้ในผู้แพ้ยารับประทาน หรือยาฉีดเข้าหลอดเลือด

• ผื่นภูมิแพ้ผิวหนัง ผื่นเกิดจากการปรวนแปรของภูมิคุ้มกันภายใน ภูมิแพ้อะโทปี (atopy) เป็นโรคที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรมแบบยีนเด่น มีอาการภูมิแพ้ใน 3 ระบบ คือ ภูมิแพ้ในเยื่อบุโพรงจมูก ภูมิแพ้หอบหืด และภูมิแพ้ผิวหนัง ปัจจุบันโรคกลุ่มนี้พบเพิ่มขึ้นทั่วโลก โดยผื่นภูมิแพ้ผิวหนังอาจมีอาการแพ้ในเยื่อบุโพรงจมูก และ/หรือหอบหืดร่วมด้วย หรือบางรายมีเพียงผื่นเอกซีมา การดำเนินของโรคภูมิแพ้ผิวหนังมักเรื้อรัง ผื่นมีอาการคันรุนแรง ผื่นอาจเกิดตั้งแต่วัยเด็กเล็ก โดยพบเป็นผื่นเอกซีมาแบบระยะกลางบริเวณใบหน้า หนังศีรษะ หรืออาจกระจายเป็นหย่อมๆ ทั่วตัว เมื่อเด็กเจริญวัยขึ้น ผื่นจะแห้งเป็นแบบผื่นเรื้อรัง กระจายบริเวณรอยพับแขน ขา หรือในบางรายอาจมีผื่นเฉพาะบริเวณใดบริเวณหนึ่งในวัยใดก็ได้ ผื่นภูมิแพ้ผิวหนังในเด็กส่วนใหญ่อาการจะค่อยๆ ทุเลาเองและหายเมื่อเข้าสู่วัยรุ่น

• ผื่นเอกซีมาแบบรังแค สาเหตุของโรคยังไม่ทราบ ลักษณะเป็นผื่นคันบวมแดงอักเสบมีสะเก็ด ผื่นกระจายในบริเวณที่มีต่อมไขมันหนาแน่น เช่น หนังศีรษะ หลังหู ข้างจมูก คิ้ว รักแร้ กลางหลัง หน้าอก ซอกพับได้ ราวนม ซอกพับหน้าขา และหัวเหน่า ผื่นเป็นเรื้อรังอาจเกี่ยวข้องกับเชื้อรา ภายในรูขุมขน พบผู้ป่วยโรคสมองมีผื่นรังแคร่วมด้วยเพิ่มขึ้น และความเครียดก็ทำให้ผื่นกำเริบ เข้าใจว่าการปรวนแปรในสมองอาจรบกวนการสร้างไขมันในต่อมไขมัน ส่งเสริมการเจริญเติบโตของเชื้อราในรูขุมขน จึงนิยมรักษาด้วยยาต้านเชื้อรา

• ผื่นเอกซีมาอื่นๆ โรคผิวหนังบางโรคมีรอยผื่นได้หลายแบบ เช่น ผื่นเชื้อรากลาก อาจมีผื่นแบบเอกซีมาโดยเฉพาะการติดเชื้อราจากสัตว์เลี้ยง นอกจากนี้ยังมีผื่นเอกซีมา ซึ่งไม่ทราบสาเหตุอีกหลายโรค และมีชื่ออธิบายรอยผื่น เช่น ผื่นเอกซีมาที่มือที่มีตุ่มใสตามขอบนิ้วเป็นๆ หายๆ คล้ายผด ผื่นเอกซีมาแบบเรื้อรังเป็นปื้นหนาบริเวณ คอ หลังมือ หรือหลังเท้า โดยไม่ทราบสาเหตุ ผื่นเอกซีมาขนาดกลมเท่าเหรียญกระจายบริเวณขา

ผื่นเอกซีมาเป็นกลุ่มของโรคทั้งที่ทราบสาเหตุและไม่ทราบสาเหตุ แพทย์จะซักประวัติ ตรวจรอยโรค และตรวจทดสอบเพื่อการวินิจฉัยโรค เช่น การทดสอบภูมิแพ้สัมผัส (patch test) โดยปิดสารที่สงสัยบริเวณผิวหนังปกติ ถ้าเกิดผื่นเอกซีมาก็แสดงว่าเป็นโรคแพ้สัมผัส เมื่อสามารถหลีกเลี่ยงสารดังกล่าว ซึ่งปะปนในกิจกรรมก็จะหายขาดได้ หรือการตรวจพบเชื้อราผื่นเอกซีมาะทุเลาเมื่อรักษาด้วยยาฆ่าเชื้อรา

ผื่นเอกซีมาส่วนใหญ่ไม่พบสาเหตุต้องหลีกเลี่ยงปัจจัยที่รบกวนให้ผื่นกำเริบ การรักษาก็เป็นเพียงการประคับประคองโดยลดอาการคัน ยาลดอาการคันที่นิยม คือ ยาต้านฮิสตามีนชนิดรับประทาน เช่น คลอเฟนนิรามีน และยาทากลุ่มสเตียรอยด์ ซึ่งมีหลายตำรับ แต่ยามีผลข้างเคียงสูงถ้าใช้ไม่ถูกต้อง จึงควรปรึกษาแพทย์ เพื่อให้พิจาณาการใช้ยาให้ถูกกับลักษณะผื่น และรักษาปัญหาแทรกซ้อนที่อาจพบร่วมด้วย

รศ.พญ.พรทิพย์ ภูวบัญฑิตสิน

แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคผิวหนัง


(ภาพเกี่ยวกับโรคผื่นดังกล่าว "ค่อนข้างน่ากลัว" ทีมงานขอใช้ภาพเบา เบา >_<  )