กลไกในการเกิดฟันผุ

หมดปัญหา ฟันผุ สร้างสมดุลฟันสะอาด แข็งแรง

โรคฟันผุยังคงเป็นปัญหาสุขภาพช่องปากที่สำคัญมาจนถึงทุกวันนี้ โดยเกิดจาก 3 ปัจจัยหลักร่วมกัน ได้แก่ ฟัน เชื้อโรค และอาหาร ในที่นี้จะขออธิบายกลไกในการเกิดฟันผุง่ายๆ คือ ปกติแล้วผิวฟันจะมีฟิล์มบางๆ หรือมีคราบจุลินทรีย์เกาะอยู่ ซึ่งภายในนั้นมีเชื้อโรคอยู่ปริมาณมาก เมื่อเรารับประทานอาหารที่มีน้ำตาลเข้าไป เชื้อโรคเหล่านี้จะเปลี่ยนน้ำตาลให้เป็นกรด เมื่อค่าความเป็นกรดด่าง (pH) ลดลง เป็นระยะเวลานานจนถึงระดับวิกฤต จะทำให้เกิดการละลายของแร่ธาตุที่ผิวฟันออกมา (Demineralization) สู่สิ่งแวดล้อมรอบๆ ฟัน

แร่ธาตุที่เป็นองค์ประกอบหลักของผิวเคลือบฟัน คือ แคลเซียมและฟอสฟอรัส รวมกันเป็นโครงสร้างที่เรียกว่า ไฮดรอกซี่ อะพาไทต์ แต่ในภาวะที่เป็นกรดแคลเซียมและฟอสเฟตจะถูกละลายออกจากผิวเคลือบฟัน และเกิดเป็นรอยโรคฟันผุขึ้นในชั้นเคลือบฟัน ซึ่งหากเป็นรอยผุในระยะเริ่มแรก (มองเห็นเป็นสีขาวขุ่น) จะสามารถเกิดกระบวนการที่แร่ธาตุคืนกลับสู่ผิวเคลือบฟันได้ (Remineralization) ในสภาวะปกติ จะมีการสูญเสียและคืนกลับของแร่ธาตุอย่างสมดุลกัน โดยเป็นการแลกเปลี่ยนประจุของแคลเซียมและฟอสฟอรัสระหว่างน้ำลาย และผิวเคลือบฟัน หากสมดุลของการแลกเปลี่ยนแร่ธาตุเสียไป เป็นระยะเวลานานก็จะเกิดโพรงฟันผุในที่สุด

จากที่กล่าวมา หากขาดปัจจัยข้อใดไป ก็จะไม่เกิดฟันผุขึ้น ดังนั้น วิธีที่ดูคล้ายจะง่ายที่สุดในการป้องกันฟันผุ คือ การรับประทานน้ำตาลให้น้อยลง ทั้งปริมาณและความถี่ เพื่อลดระยะเวลาที่น้ำตาลจะสัมผัสกับผิวฟัน แต่ในความเป็นจริง พฤตกรรมการบริโภคน้ำตาลเป็นสิ่งที่ควบคุมได้ยาก เนื่องจากคนทั่วไปนิยมบริโภคอาหารรสหวาน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเด็ก

ดังนั้น อีกแนวทางหนึ่งในการป้องกันฟันผุได้ก็คือ การควบคุมที่ตัวฟัน โดยฟลูออไรด์มักถูกใช้เป็นสารป้องกันฟันผุ เนื่องจากช่วยยับยั้งการละลายแร่ธาตุ และเพิ่มการคืนกลับของแร่ธาตุสู่ผิวฟันได้ ประจุลบของฟลูออไรด์จะไปจับกับแร่ธาตุที่ผิวฟัน เกิดเป็นโครงสร้างที่ฟลูออโรอะพาไทต์

นอกจากนี้ยังมีการศึกษาต่างๆ ที่ทดลองใช้แคลเซียมและฟอสเฟต ในกระบวนการคืนกลับของแร่ธาตุสู่ผิวฟัน ซึ่งพบว่าช่วยให้แร่ธาตุคืนกลับเข้าสู่ผิวฟันในรอยผุระยะเริ่มแรกได้ดีเช่นกัน โดยประจุบวกของแคลเซียม และฟอสเฟต จะเกิดเป็นโครงสร้างไฮดรอกซี่อะพาไทต์ เช่นเดียวกับโครงสร้างฟันเดิม ซึ่งปัจจุบันได้มีผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนประกอบของฟลูออไรด์ แคลเซียมและฟอสเฟตในรูปแบบต่างๆ ออกมาให้เลือกใช้มากมาย ผลิตภัณฑ์เหล่านี้จะสามารถช่วยป้องกันฟันผุ และยับยั้งรอยโรคฟันผุในระยะเริ่มต้น ไม่ให้ลุกลามมากขึ้นได้

ทพญ.แกมแก้ว แสนภักดี