กินยาถ่ายพยาธิชนิดไหนดี

ยาถ่ายพยาธิ

พยาธิจัดเป็นปรสิตประเภทหนึ่ง หมายถึง สิ่งมีชีวิตที่ดำรงชีวิตด้วยการพึ่งพาอาศัยอายู่ภายในร่างกายของมนุษย์ มีรูปร่างหลายแบบ ได้แก่ พยาธิตัวกลม พยาธิตัวแบน พยาธิรูปร่างคล้ายใบไม้ พยาธิตัวตืด ที่มีรูปร่างเป็นปล้องหลายปล้องต่อกัน เป็นต้น เมื่อพยาธิอยู่ในร่างกายจะเข้าไปก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพโดยการแย่งอาหาร ส่งผลให้ร่างกายทรุดโทรม ก่อให้เกิดอาการผิดปกติ ดังนั้น แล้วหากสงสัยว่ามีพยาธิในร่างกาย แนะนำให้ปรึกษาเภสัชกรประจำร้านยา เพื่อช่วยประเมินและให้การรักษา แต่หากอาการไม่ดีขึ้น ผู้ป่วยตั้งครรภ์ เด็กเล็กอายุต่ำกว่า 6 เดือน แนะนำให้ไปพบแพทย์เพื่อตรวจให้แน่ชัด

ตัวอย่างอาการผิดปกติที่เกิดจากการมีพยาธิในร่างกาย เช่น หิวบ่อย รับประทานอาหารมาก น้ำหนักลด ท้องอืด ท้องเฟ้อ ท้องเสีย ไข้ ปวดเมื่อยตามร่างกาย ปวดศีรษะ ตาพร่าผื่นแพ้คันตามแนวทีพยาธิเคลื่อนตัวผ่าน หรืออาจมีอาการแพ้ต่อสารที่ขับออกมาจากตัวพยาธิ และยังทำลายสุขภาพจิตของผู้ป่วยอีกด้วย ทั้งนี้ความรุนแรงของอาการขึ้นกับชนิด ขนาดจำนวนและตำแหน่งที่พยาธิอาศัยอยู่ รวมไปถึงระยะเวลาในการเป็นโรคว่านานเท่าไร

อาหารประเภทใดเสี่ยงต่อการติดพยาธิ

พยาธิสามารถเข้าสู่ร่างกายได้หลายทาง ทางปาก เช่นพยาธิไส้เดือน พยาธิแส้ม้า พยาธิตัวตืด พยาธิใบไม้ตับ และพยาธิใบไม้ลำไส้บางชนิด พยาธิตัวจี๊ด และทางผิวหนัง เช่น พยาธิปากขอ พยาธิเส้นด้าย โดยพยาธิแต่ละชนิดมีแหล่งระบาดแตกต่างกันไป พยาธิตัวตืดพบในผู้ที่รับประทานอาหารประเภทเนื้อหมูและวัวปรุงสุกๆ ดิบๆ พยาธิไส้เดือนมักพบในเด็ก ติดต่อโดยการรับประทานอาหารหรือน้ำดื่มที่ไม่สะอาดมีไข่พยาธิ พยาธิใบไม้ตับพบในผู้ที่รับประทานอาหารประเภทปลาและสัตว์น้ำจืดปรุงสุกๆ ดิบๆ พยาธิตัวจี๊ด ตัวอ่อนระยะติดต่อมักพบในอาหารที่ปรุงสุกๆ ดิบๆ หรืออาหารหมัก

ยาถ่ายพยาธิรับประทานชนิดไหนก็เหมือนกัน?

ยาถ่ายพยาธิมีความสามารถในการกำจัดพยาธิได้ไม่เท่ากัน การเลือกใช้ยาชนิดใดขึ้นกับผลวินิจฉัยว่าติดพยาธิตัวใด โดยถ้าเป็นพยาธิตัวกลม เช่น พยาธิแส้ม้า พยาธิเข็มหมุด พยาธิเส้นด้าย พยาธิปากขอ ยาที่ใช้ในการรักษา คือ อัลเบนดาโซล (albendazole) มีเบนดาโซล (mebendazole) เป็นต้น โดยหากเป็นการรักษาพยาธิเข็มหมุด ควรที่จะให้การรักษาให้แก่สมาชิกทุกคนในครอบครัวพร้อมกันไปด้วย ในขณะที่การรับประทานยาถ่ายพยาธิเพื่อกำจัดพยาธิตัวตืดแนะนำให้ใช้เป็นชนิดนิโคลซาไมด์ (niclosamide) ส่วนพยาธิใบไม้ตับแนะนำให้รับประทานยาถ่ายพยาธิพราซิควอนเทล (praziquantel) นอกเหนือไปจากความครอบคลุมในการกำจัดพยาธิจะไม่เท่ากันแล้ว ขนาดยา ระยะเวลาที่ต้องรับประทานยาในการกำจัดพยาธิต่างชนิดกันก็จะมีความแตกต่างกัน เช่น

• พยาธิเข็มหมุด รักษาด้วยยามีเบนดาโซล 100 มิลลิกรัม รับประทานครั้งเดียว หรือยาอัลเบนดาโซล 400 มิลลิกรัม รับประทานครั้งเดียว

• พยาธิแส้ม้า รักษาด้วยยามีเบนดาโซล 100 มิลลิกรัม วันละ 3 เวลา รับประทานติดต่อกัน 3 วัน หรือยาอัลเบนดาโซล 400 มิลลิกรัม ปรับประทานครั้งเดียว

• พยาธิตืดหมู รักษาด้วยยานิโคลซาไมด์ 2 กรัม รับประทานครั้งเดียว หรือยาพราซิควอนเทล 5-10 มิลลิกรัมต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม รับประทานครั้งเดียว เป็นต้น

จากตัวอย่างด้านบน เพื่อความถูกต้องและปลอดภัยในการรับประทานยาถ่ายพยาธิ แนะนำให้ปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรทุกครั้งก่อนที่จะรับประทาน

เราสามารถรับประทานยาถ่ายพยาธิป้องกันได้หรือไม่?

ไม่แนะนำให้รับประทานยาถ่ายพยาธิ เพื่อป้องกันเนื่องจากยาทุกตัวไม่ได้มีเพียงแค่ประโยชน์เท่านั้น แต่ยังมีโทษหรืออาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยาที่ติดตามมาด้วย ควรที่จะรับประทานยาถ่ายพยาธิต่อเมื่อมีอาการที่สงสัยว่าจะมีการติดเชื้อพยาธิ และทุกครั้งควรได้รับการตรวจทางห้องปฏิบัติการ เพื่อยืนยันชนิดของพยาธิก่อนใช้ยา

วิธีการป้องกันพยาธิที่ดีที่สุด คือ การรับประทานอาหารที่สุก สะอาด ดื่มน้ำสะอาด ล้างมือให้สะอาดก่อนรับประทานอาหาร เก็บอาหารให้ปลอดจากแมลงและสัตว์พาหะนำโรค ถ่ายอุจจาระลงส้วมที่ถูกสุขลักษณะ รักษาความสะอาดในบ้านและรอบบ้านให้สะอาดอยู่เสมอ

ยาถ่ายพยาธิจำเป็นต้องเคี้ยวก่อนกลืนหรือไม่?

ยาถ่ายพยาธิ เช่น นิโคลซาไมด์และมีเบนดาโซล แนะนำให้เคี้ยวก่อนกลืนยา เพื่อให้ยาถูกดูดซึมและออกฤทธิ์ได้ดีขึ้น แนะนำให้รับประทานยาหลังมื้ออาหาร เพราะยานี้อาจทำให้เกิดอาการระคายเคืองกระเพาะอาหารได้ ขณะที่ยาอัลเบนดาโซลไม่จำเป็นต้องเคี้ยวก่อนกลืน และควรรับประทานพร้อมอาหาร

จะเห็นได้ว่าการรับประทานยาถ่ายพยาธิไม่จำเป็นที่จะต้องรับประทานก่อนนอนเพียงอย่างเดียว และรูปแบบยาในท้องตลาดก็มีทั้งที่เป็นยาน้ำแขวนตะกอน ยาเม็ด ซึ่งทั้ง 2 รูปแบบไม่ได้มีความแตกต่างกันในการออกฤทธิ์ของยา เพียงแต่เพื่ออำนวยความสะดวกให้แก่ผู้ป่วยแต่ละช่วงวัยในการรับประทานยา และเพื่อให้เกิดความร่วมมือในการรับประทานยา เช่น เด็กก็ให้รับประทานยาน้ำ

ยาถ่ายพยาธิทุกชนิดจำเป็นต้องรับประทานยาระบายตาม?

หลังรับประทานยาถ่ายพยาธิจำเป็นต้องรับประทานยารายตาม ยกเว้นเพียงยาถ่ายพยาธิชื่อนิโคลซาไมด์ ที่รับประทานสำหรับการรักษาพยาธิตัวตืด ที่แนะนำให้รับประทานยาระบาย เช่น บิสซาโคดิล (bisacodyl) หลังจากรับประทานยาถ่ายพยาธิไปประมาณ 2 ชั่วโมง เพื่อเร่งการบีบตัวของลำไส้ให้ไข่และปล้องของพยาธิที่ตายออกจากลำไส้

ยาถ่ายพยาธิมีอาการข้างเคียงอย่างไรบ้าง?

ยาถ่ายพยาธิแต่ละชนิดมีอาการข้างเคียงที่สำคัญแตกต่างกันไป เช่น มีเบนดาโซล ทำให้เกิดการระคายเคืองกระเพาะอาหาร ปวดศีรษะ อัลเบนดาโซล ทำให้ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน ปวดศีรษะ พราซิควอนเทล ทำให้ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน มึนงง ไข้ขึ้น นิโคลซาไมด์ ทำให้ปวดศีรษะ มึนงง คลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร ทั้งนี้หากรับประทานยาไปแล้วมีอาการผิดปกติ แนะนำให้นำยาถ่ายพยาธิชนิดที่รับประทานนั้นกลับมาปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร

คนท้องหรือให้นมบุตรรับประทานยาถ่ายพยาธิได้หรือไม่?

สำหรับหญิงตั้งครรภ์หรืออยู่ในช่วงให้นมบุตรอยู่นั้น ยาหลายชนิด เช่น มีเบนดาโซลและอัลเบนดาโซล ไม่แนะนำให้รับประทานในหญิงตั้งครรภ์ ดังนั้น ทั้งในหญิงตั้งครรภ์และให้นมบุตรไม่ควรที่จะซื้อยาถ่ายพยาธิมารับประทานเอง เนื่องจากอาจส่งผลให้เกิดอันตรายต่อทารกได้ ควรที่จะพบแพทย์เพื่อตรวจประเมินความรุนแรงและอันตรายของโรค

เด็กน้อยสามารถรับประทานยาถ่ายพยาธิได้หรือไม่?

ไม่แนะนำให้เด็กอายุต่ำกว่า 2 ปี รับประทานยามีเบสดาโซลและอัลเบนดาโซล ถึงแม้จะมีการศึกษาเพื่อยืนยันความปลอดภัยในเด็กอายุต่ำกว่า 2 ปี ว่ามีความปลอดภัย ในขณะที่ยาพราซิควอนเทลไม่พบการศึกษาที่รับรองในเรื่องความปลอดภัยและประสิทธิภาพในเด็กอายุต่ำกว่า 4 ปี หากต้องใช้ยาควรที่จะปรึกษาและอยู่ในความดูแลของแพทย์ ไม่ควรที่จะซื้อยามารับประทานเอง

ภก.ทศพล เลิศวัฒนชัย