สารอันตรายรายวัน

สารอันตรายรายวัน

 

 

ในชีวิตประจำวัน มนุษย์มีความเสี่ยงในการได้รับสารพิษและสารปนเปื้อนหลากหลายชนิด ซึ่งสารพิษหรือสารเคมีชนิดต่างๆ สามารถปนเปื้อนมาในรูปแบบและสภาพที่แตกต่างกันออกไป อาทิ ของแข็ง ของเหลว หรือก๊าซ สามารถเข้าสู่ร่างกายโดยการรับประทาน การฉีด การหายใจ หรือการสัมผัสทางผิวหนัง แล้วทำให้เกิดอันตรายต่อร่างกาย โดยความรุนแรงในการเกิดพิษขึ้นอยู่กับชนิด คุณสมบัติ ปริมาณ และช่องทางที่ได้รับสารพิษนั้น สารพิษบางชนิดอาจสะสมไว้ที่ตับหรือชั้นไขมันใต้ผิวหนัง และทำให้เกิดการทำงานของร่งกายที่ผิดปกติไปในที่สุด

 

 

ประเภทของสารเป็นพิษ

 

สารพิษอาจปนเปื้อนมากับสิ่งที่เราใช้อุปโภคบริโภคในชีวิตประจำวัน โดยจำแนกตามแหล่งกำเนิด

 

 

สารพิษที่มีอยู่ตามธรรมชาติ

 

• สารพิษในดิน น้ำ อากาศ เช่น จุลินทรีย์ (แบคทีเรีย เชื้อรา และไวรัส)

 

 

• สารพิษจากพืช เช่น เห็ดพิษ พืชมีพิษ

 

 

• สารพิษจากสัตว์ เช่น งูพิษ ผึ้ง แมงป่อง

 

 

สารพิษที่เกิดจากสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น

 

• สารเคมีเคราะห์ที่ใช้ในการอุปโภค เช่น น้ำยา ล้างจาน น้ำยาซักผ้า น้ำยาล้างห้องน้ำ

 

 

• ยาหรือเวชภัณฑ์ที่ใช้ในการรักษาโรค เช่น การรับประทานยาเกินขนาด การใช้ยาผิดวิธี

 

 

• สารเคมีที่ใช้ในการเกษตร ได้แก่ สารเคมีป้องกัน และกำจัดศัตรูพืชและสัตว์ เช่น ยาฆ่าแมลง

 

 

• สารเคมีที่ใช้หรือเกิดจากกระบวนการผลิตทาง อุตสาหกรรม เช่น โลหะหนัก

 

 

• สารไฮโดรคาร์บอนจากอุตสาหกรรมปิโตรเลียม

 

 

• สารกัมมันตรังสีที่ใช้ในการผลิตไฟฟ้า

 

 

สาเหตุของการได้รับสารพิษ

 

• ความประมาทเลินเล่อและความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ เช่น รับประทานอาหารที่มีพิษหรือปนเปื้อนสารพิษ รับประทานยาผิด สัมผัสสัตว์ แมลง หรือสารพิษ สูดหายใจ รับสารพิษเข้าสู่ร่างกายโดยไม่ตั้งใจ

 

 

• ตัดสินใจผิดพลาดตั้งใจบริโภคสารพิษ เช่น รับประทานสารพิษหรือยาเกินขนาดเพื่อหวังผลในการฆ่าตัวตาย

 

 

• ความบกพร่องของกระบวนการจัดเก็บหรือกำจัดสารเคมีและสารพิษ โดยขนาดความเป็นระเบียบหรือมักง่าย เช่น การเก็บสารพิษหรือยารวมกับอาหารหรือสิ่งของที่ใช้อุปโภคบริโภค หรือเก็บไว้ใกล้มือเด็ก ไม่มีฉลากปิดชื่อและวิธีการใช้สารเคมีทำให้เกิดความสับสน กำจัดสารพิษด้วยวิธีการไม่เหมาะสม เช่น ปล่อยควันพิษลอยสู่อากาศ ปล่อยสารเคมีเป็นพิษลงสู่แม่น้ำคูคลอง ไม่แยกขยะมีพิษออกจากขยะทั่วไป หรือกำจัดขยะโดยวิธีการเผาทำลาย โดยไม่ผ่านกรรมวิธีที่ถูกต้อง

 

 

กลุ่มบุคคลที่เสี่ยงต่อการได้รับพิษในชีวิตประจำวัน

 

เนื่องจากในปัจจุบันเราดำรงชีวิตที่ต้องพึ่งพาสิ่งแวดล้อมตามธรรมชาติและเทคโนโลยี ดังนั้น มนุษย์เราทุกคนจึงมีความเสี่ยงในการได้รับสารพิษอันเกิดจากการใช้ชีวิตประจำวันหรือการประกอบอาชีพ ดังเช่น เด็กอาจบริโภคสารเคมีหรือยา โดยไม่ตั้งใจ เนื่องจากความซุกซนและรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ผู้สูงอายุอาจรับประทานยาเกินขนาดหรือผิดประเภทจากการไม่อ่านข้อมูลในฉลากยา เด็กสาววัยรุ่นตั้งใจรับประทานยาล้างห้องน้ำ เพราะน้อยใจคนรัก และหวังผลเรียกร้องความสนใจ หรือฆ่าตัวตาย ชายวัยกลางคนนำเห็ดที่ขึ้นตามธรรมชาติมาบริโภค โดยไม่ทราบว่าเป็นเห็ดมีพิษ พนักงานโรงงานกลั่นน้ำมันปิโตรเลียมสูดดมเอาละอองน้ำมันผ่านการหายใจ ชาวสวนสัมผัสยาฆ่าแมลงอยู่เป็นประจำ เป็นต้น

 

 

สารพิษที่พบได้บ่อยและอาการแสดง

 

เห็ดพิษ

 

เห็ดพิษมีหลากหลายประเภทและทำให้เกิดอาการที่แตกต่างกัน เช่น มึนงง เวียนศีรษะ ไข้สูง คลื่นไส้อาเจียน เป็นตะคริวที่ท้อง ท้องร่วง หากรุนแรงจะทำให้ตับอักเสบ ไตวาย หัวใจวาย ชักเกร็ง และเสียชีวิต

 

 

ลักษณะเห็ดพิษและเห็ดรับประทานได้

 

เห็ดมีพิษ

 

• ส่วนใหญ่เจริญงอกงามในป่า

 

 

• ก้านสูง ลำต้นโป่งพองออก โดยเฉพาะที่ฐานกับที่วงแหวนเห็นชัดเจน

 

 

• สีผิวของหมวกมีได้หลายสี เช่น สีมะนาวถึงสีส้ม สีขาวถึงสีเหลือง

 

 

เห็ดรับประทานได้

 

• ส่วนใหญ่เจริญในทุ่งหญ้า

 

 

• ก้านสั้น อ้วนป้อม และไม่โป่งพองออก ผิวเรียบ ไม่ขรุขระ ไม่มีสะเก็ด

 

 

• สีผิวของหมวกส่วนใหญ่ เป็นสีขาวถึงสีน้ำตาล

 

 

หน่อไม้พิษ

 

ในกระป๋องบรรจุอาหาร ในขวด หรือในปี๊บปิดสนิท ที่ใช้บรรจุของหมักดองรวมทั้งหน่อไม้จะมีเชื้อ Clostridium botulinum ซึ่งเป็นเชื้อแบคทีเรียชนิดหนึ่งที่พบมากในดิน และเจริญเติบโตได้ดีในสภาวะแวดล้อมที่มีออกซิเจนน้อย เมื่อบริโภคอาหารหมักดองที่ปนเปื้อนเชื้อโรคจะเกิดอาการมองเห็นภาพซ้อน หนังตาตก พูดไม่ชัด กลืนน้ำและอาหารลำบาก คลื่นไส้อาเจียน ปวดท้อง ปากแห้ง ต่อจากนั้นกล้ามเนื้อแขนและขาอ่อนแรง หากอาการรุนแรง กล้ามเนื้อในระบบหายใจจะอ่อนแรงจนทำให้ผู้ป่วยไม่สามารถหายใจได้ ซึ่งเป็นสาเหตุของการเสียชีวิต

 

 

ยาฆ่าแมลง

 

• กลุ่มออร์แกโนคลอรีน เช่น DDT หากได้รับในปริมาณน้อยจะสะสมในร่างกาย ซึ่งเป็นสาเหตุทำให้เกิดโรคมะเร็ง เมื่อได้เป็นจำนวนมากจะทำให้เกิดอาการหน้ามืด เวียนศีรษะ ท้องร่วง หรือเสียชีวิตได้

 

 

• กลุ่มออร์แกโนฟอสเฟต เช่น พาราไธออน ถ้าไม่รับในปริมาณมากจะทำให้หมดสติ น้ำลายฟูมปาก กลั้นอุจจาระและปัสสาวะไม่ได้ และหยุดหายใจ

 

 

ยาเบื่อหนูและสารเคมีปราบสัตว์แทะ

 

เป็นสารเคมีที่ใช้ในการกำจัดหนูและสัตว์ บางชนิดมีพิษร้ายแรงมาก ทำให้คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเดิน วิงเวียนศีรษะ กระสับกระส่าย สารเคมีในกลุ่มนี้ประกอบด้วยซิงค์หรือวาร์ฟาริน

 

 

สารพิษที่เข้าสู่ร่างกายทางการหายใจ

 

ได้แก่ ละอองสารพิษหรือแก๊สพิษ

 

• แก๊สที่ทำให้เกิดการระคายเคืองต่อระบบหายใจ เช่น ละอองน้ำมันในอุตสาหกรรมปิโตรเลียม ละอองฝุ่นจากโรงงานโม่หินและถลุงแร่ แก๊สพิษจากโรงงานอุตสาหกรรม ซึ่งมีผลระคายเคืองต่อคอ หลอดลม และปอด

 

 

• แก๊สที่ทำให้ร่างกายขาดออกซิเจน เช่น แก๊สคาร์บอนมอนอกไซด์ ซึ่งเกิดจากกระบวนการเผาไหม้เชื้อเพลิงที่ไม่สมบูรณ์ ทำให้เกิดอาการเวียนศีรษะ หน้ามืด เป็นลมหมดสติ เมื่อสูดดมเข้าไปจะไปแย่งจับออกซิเจนในเม็ดเลือดแดง ร่างกายจึงขาดออกซิเจน ซึ่งถ้าช่วยเหลือไม่ทันจะทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิต

 

 

• แก๊สที่ส่งผลต่อการทำงานของร่างกาย เช่น แก๊ส อาร์ซีนในอุตสาหกรรมผลิตแบตเตอรี เมื่อเข้าสู่ร่างกายจะทำให้เม็ดเลือดแดงแตก ปัสสาวะเป็นเลือด ตาเหลือง ตัวเหลือง

 

 

วิธีปฏิบัติตัวเมื่อสัมผัสสารมีพิษ

 

ได้รับสารพิษทางปาก

 

• ในกรณีผู้ป่วยรู้สึกตัวดีและไม่มีอาการชัก ควรรีบทำให้สารพิษเจือจาง โดยการดื่มน้ำอุ่น น้ำชา หรือนมเพื่อป้องกันอันตรายที่เกิดจากสารพิษต่อเยื่อบุทางเดินอาหาร

 

 

• ในกรณีที่ต้องใช้เวลานานในการนำส่งผู้ป่วยไปยังโรงพยาบาล ควรทำให้อาเจียนเพื่อเอาสารพิษออกจากกระเพาะอาหารโดยการใช้นิ้วล้วงคอ

 

 

• ให้ความอบอุ่นแก่ร่างกาย จากนั้นรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาล

 

 

• ถ้าผู้ป่วยหมดสติให้ช่วยเป่าลมเข้าทางปาก หรือจมูก หากผู้ป่วยหยุดหายใจและหัวใจหยุดเต้น ให้กดหน้าอกนวดหัวใจ แล้วรีบนำส่งโรงพยาบาล

 

 

• ในกรณีที่รับประทานสารพิษเข้าไปนานกว่า 1 ชั่วโมง หรือไม่สามารถทำให้ผู้ป่วยอาเจียนได้ ให้ผู้ป่วยบริโภคผงถ่าน (Activated charcoal) ละลายน้ำ หรือรับประทานไข่ขาวดิบ เพื่อช่วยชะลอการดูดซึมของสารพิษเข้าสู่กระเพาะอาหาร

 

 

ข้อห้ามในการทำให้ผู้ป่วยอาเจียน

 

• ผู้ป่วยซึหมดสติ

 

 

• ได้รับสารพิษที่มีฤทธิ์เป็นกรดหรือด่าง

 

 

• รับประทานสารพิษจากอุตสาหกรรมปิโตรเลียม เช่น น้ำมันเบนซิน

 

 

• มีโรคประจำตัว เช่น โรคหัวใจ

 

 

ได้รับสารพิษทางการหายใจ

 

• ควรนำผู้ป่วยออกจากบริเวณที่มีสารพิษโดยเร็วที่สุด และเคลื่อนย้ายไปยังสถานที่ที่มีอากาศถ่ายเทได้สะดวก

 

 

• ช่วยให้ผู้ป่วยหายใจสะดวก โดยการเป่าลมเข้าทางปากหรือจมูก หากผู้ป่วยหมดสติ ให้จัดท่าเพื่อเปิดทางเดินหายใจให้โล่ง โดยการนอนตะแคง

 

 

• ให้ยาดมเพื่อช่วยกระตุ้นการหายใจ

 

 

สัมผัสสารพิษทางผิวหนัง

 

• ชำระล้างบริเวณที่สัมผัสโดนสารพิษด้วยน้ำสะอาดปริมาณมาก

 

 

• หากสารละลายกรดหรือด่างเข้าตา ให้รีบล้างด้วยน้ำสะอาดด้วยการกรอกตาไปมา แล้วรีบนำส่งแพทย์

 

 

วิธีการป้องกันอันตรายจากสารพิษ

 

• พยายามหลีกเลี่ยงการใช้สารเป็นพิษ เพื่อกิจกรรมต่างๆ

 

 

• ก่อนใช้ยาและสารเคมี ควรอ่านฉลากและวิธีการใช้ให้เข้าใจอย่างละเอียดแล้วปฏิบัติตามอย่างเคร่งครัด รวมทั้งศึกษาให้เข้าใจถึงอันตรายและผลข้างเคียงของสารเคมีแต่ละชนิด

 

 

• หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหาร ยา และสารเคมีที่ไม่รู้จัก ไม่มีแหล่งที่มาหรือฉลากที่บอกรายละเอียดไว้อย่างชัดเจน

 

 

• หลีกเลี่ยงการเข้าไปในสถานที่ที่มีสารเคมีหรือสารพิษโดยไม่จำเป็น เช่น โณงงานอุตสาหกรรม โรงงานถลุงแร่ หากมีความจำเป็นให้ใช้เครื่องมืออุปกรณ์ที่เหมาะสม เพื่อการป้องกันอันตรายในขณะทำงานหรือสัมผัสสารเคมี

 

 

• หลีกเลี่ยงการใช้ยาหรือสารเคมีในขณะเมาสุรา

 

 

• เก็บยาหรือสารมีพิษไว้ในตู้อย่างมิดชิด พ้นมือเด็กและปิดฉลากชื่อและวิธีการใช้ยาหรือสารมีพิษเหล่านั้นด้วย

 

 

• ควรมีการตรวจสุขภาพ สำหรับผู้ที่ทำงานเกี่ยวข้องกับสารเคมีอย่างน้อยปีละหนึ่งครั้ง

 

 

• ห้ามล้างภาชนะที่บรรจุสารเคมีลงในทะเล แม่น้ำ คูคลอง

 

 

• ภาชนะบรรจุสารเคมีเมื่อใช้หมดแล้วให้ทำลายและฝังดินเสีย

 

 

• แยกขยะมีพิษออกจากขยะทั่วไปก่อนทิ้ง

 

 

มนุษย์เราอุปโภคบริโภค เพื่อการดำรงชีพในชีวิตประจำวัน และเพื่อการประกอบอาชีพ โดยยังคงจำเป็นต้องพึ่งพาอาศัยสิ่งแวดล้อมและสารเคมีเพื่ออำนวยความสะดวก ดังนั้นการใช้ชีวิตด้วยความไม่ประมาทและมีสติรู้รอบอยู่เสมอ จะช่วยให้เราห่างไกลจากการได้รับสารพิษและผลข้างเคียงของสารพิษได้ไม่ยาก นอกจากนั้นการศึกษาหาความรู้เกี่ยวกับสารพิษและการช่วยเหลือเบื้องต้น จะช่วยผ่อนหนักให้เป็นเบาได้ในกรณีได้รับสารพิษ

 

 

นพ.คมน์สิทธิ์ เดชะรินทร์

แพทย์เวชปฏิบัติทั่วไป